ดร.วิณะโรจน์ ทรัพย์ส่งสุข เลขาธิการสำนักงานปฏิรูปที่ดินเพื่อเกษตรกรรม กล่าวถึงการโอนและการตกทอดทางมรดกสิทธิ กับการจัดที่ดินแทนที่ ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของกรณีการจัดที่ดินรอบใหม่ หรือรอบสองขึ้นไป ว่า การโอนและการตกทอดทางมรดกสิทธิการเช่าหรือเช่าซื้อที่ดินกับการจัดที่ดินแทนที่นั้นมีความแตกต่างกัน โดยการโอนและการตกทอดทางมรดกสิทธิการเช่าหรือเช่าซื้อที่ดิน เป็นกรณีที่คู่สมรส บุตร เครือญาติ หรือทายาทของเกษตรกรที่ได้รับการจัดที่ดินเอกชนรอบแรกตามสัญญาเช่า หรือสัญญาเช่าซื้อ สามารถขอรับโอนสิทธิดังกล่าวต่อจากเกษตรกรรายเดิมที่แสดงความประสงค์จะขอโอนสิทธินั้นในขณะที่ยังมีชีวิตอยู่หรือเป็นกรณีการขอรับการตกทอดทางมรดกต่อจากเกษตรกรรายเดิมที่เสียชีวิตลงซึ่งปัจจุบันยังคงดำเนินการไม่ได้เพราะต้องรอ ร่างกฎกระทรวงการตกทอดทางมรดกและการโอนสิทธิในที่ดินที่บุคคลได้รับสิทธิโดยการปฏิรูปที่ดินเพื่อเกษตรกรรม พ.ศ. ….. ซึ่งขณะนี้ร่างกฎกระทรวงดังกล่าว ครม. ได้มีมติอนุมัติในหลักการไปเมื่อวันที่ 15 ส.ค.2566 ขณะนี้อยู่ในขั้นตอนการตรวจร่างของสำนักงานคณะกรรมการกฤษฎีกา ยังไม่ออกมาใช้บังคับ
เลขาธิการ ส.ป.ก. อธิบายต่อว่า ส่วนการจัดที่ดินแทนที่เกษตรกรผู้ได้รับการจัดให้เข้าทำประโยชน์ ส.ป.ก. หรือ ส.ป.ก. 4-01 ซึ่งสละสิทธิหรือเสียชีวิต เป็นกรณีที่คู่สมรส บุตร เครือญาติ หรือทายาทของเกษตรกรที่ได้รับการจัดที่ดินรัฐรอบแรกตามเอกสาร ส.ป.ก. 4-01 สามารถขอรับการจัดที่ดินแทนที่ต่อจากเกษตรกรรายเดิมที่แสดงความประสงค์ขอสละสิทธินั้นในขณะที่ยังมีชีวิตอยู่ หรือ กรณีที่ขอรับการจัดที่ดินแทนที่ต่อจากเกษตรกรรายเดิมที่เสียชีวิตลง เป็นกรณีที่เกษตรกรถึงแก่ความตายก่อนระเบียบคณะกรรมการปฏิรูปที่ดินเพื่อเกษตรกรรมว่าด้วยหลักเกณฑ์ วิธีการ และเงื่อนไขในการคัดเลือกและจัดที่ดินให้แก่เกษตรกร การตกทอดทางมรดกสิทธิการเช่าหรือเช่าซื้อและการจัดการทรัพย์สินและหนี้สินของเกษตรกรผู้ได้รับที่ดิน พ.ศ. 2564 มีผลใช้บังคับเมื่อ 16 กรกฎาคม 2564 โดยครบกำหนดยื่นขอรับมรดกสิทธิ การจัดการที่ดินแทนที่กรณีเกษตรกรเสียชีวิตภายใน 2 ปี คือในวันที่ 16 กรกฎาคม 2566 ซึ่งปัจจุบัน คปก.ในการประชุมครั้งที่ 3/2566 เมื่อวันที่ 28 มิ.ย 2566 มีมติขยายเวลายื่นขอรับมรดกสิทธิ การจัดการที่ดินแทนที่กรณีเกษตรกรเสียชีวิตออกไปอีก 1 ปี ถึงวันที่ 15 กรกฎาคม 2567
เลขาธิการ ส.ป.ก. ยังได้กล่าวถึงกรณีที่คู่สมรส บุตร เครือญาติ หรือทายาทของเกษตรกรที่ได้รับ ส.ป.ก. 4-01 จะมาขอรับการจัดที่ดินแทนที่ต้องมีคุณสมบัติและไม่มีลักษณะต้องห้าม ดังต่อไปนี้
1). เป็นบุคคลธรรมดา 2). เป็นเกษตรกรโดยประกอบอาชีพเกษตรกรรมเป็นหลัก 3).มีสัญชาติไทย 4). บรรลุนิติภาวะ หรือยังไม่บรรลุนิติภาวะแต่จำเป็นต้องประกอบอาชีพเกษตรกรรมเพื่อการยังชีพและมีความสามารถหรือประสบการณ์ในการประกอบอาชีพดังกล่าว 5). ไม่เป็นคนทุพพลภาพหรือจิตฟั่นเฟือน ไม่สมประกอบจนไม่สามารถประกอบการเกษตรได้ 6). ไม่มีที่ดินเพื่อประกอบเกษตรกรรมเป็นของตนเองหรือของบุคคลในครอบครัวเดียวกันหรือมีที่ดินเพียงเล็กน้อย แต่ไม่เพียงพอแก่การประกอบเกษตรกรรมเพื่อเลี้ยงชีพ 7). ไม่เคยเป็นผู้ได้รับการจัดที่ดินจาก ส.ป.ก. หรือหน่วยงานอื่นใดของรัฐซึ่งสิทธิดังกล่าวสิ้นสุดลงเพราะได้สละสิทธิหรือโอนสิทธิในที่ดินทั้งหมดหรือไม่ปฏิบัติตามกฎหมายหรือระเบียบข้อบังคับว่าด้วยการนั้น
