“ส้มโอทองดีบ้านแท่น “(Thong Dee Ban Thaen Pomelo และ/หรือ Som-O Thong Dee Ban Thaen) หมายถึง ส้มโอพันธุ์ทองดี ผลมีลักษณะกลมแป้น เปลือกค่อนข้างบาง เนื้อกุ้งสีขาวอมชมพู เนื้อฉ่ำไม่แฉะ รสชาติกลมกล่อมหวานอมเปรี้ยว ไม่มีรสขมและรสซ่า ปลูกในเขตพื้นที่อำเภอบ้านแท่นของจังหวัดชัยภูมิ กรมทรัพย์สินทางปัญญาประกาศให้ขึ้นทะเบียนสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ (GI) “ส้มโอทองดีบ้านแท่น “เมื่อ 20 มิ.ย. 2562 โดยผู้ยื่นขอจดทะเบียนได้แก่ จังหวัดชัยภูมิ
ลักษณะภูมิประเทศ
อำเภอบ้านแท่น ตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือของจังหวัดชัยภูมิ ระหว่างละติจูดที่ 16 องศา 22 ลิปดาเหนือ ลองจิจูดที่ 102 องศา 20 ลิปดาตะวันออก สภาพพื้นที่โดยทั่วไปเป็นที่ราบสูง บางส่วนเป็นที่ราบลุ่ม มีลูกคลื่นลอนลาดเล็กน้อย อยู่สูงจากระดับน้ำทะเล 240 เมตร สภาพดินเป็นกลุ่มดิมดินร่วนปนทราย บางแห่งเป็นดินเหนียวปนทราย มีก้อนปูนและเศษหินปะปน ปฏิกิริยาดินเป็นกรดเล็กน้อย (pH 5.5 – 6.5) จัดอยู่ในกลุ่มชุดดินโคราช มีลำน้ำไหลผ่านคือ ลำน้ำเชิญ ลำน้ำห้วยหมาตาย ลำน้ำห้วยรัง และคลองชลประทานที่ใช้ส่งน้ำมาจากอ่างเก็บน้ำบ้านเพชร อำเภอภูเขียว จังหวัดชัยภูมิ เกษตรกรใช้น้ำจากอ่างเก็บน้ำบ้านเพชรในการให้น้ำดันส้นส้มโอ ทำให้ได้รับธาตุอาหารและประโยชน์หลากหลายชนิดส่งผลให้ “ส้มโอทองดีบ้านแท่น มีรสชาติเป็นเอกลักษณ์ เนื้อกุ้งสีขาวอมชมพู รสชาติกลมกล่อม หวานอมเปรี้ยว เนื้อฉ่ำ ไม่แฉะ ไม่มีรสขมและรสซ่า”
ลักษณะภูมิอากาศ
อำเภอบ้านแท่น จังหวัดชัยภูมิภูมิ มีลักษณะภูมิอากาศแบบมรสุม แบ่งเป็น 3 ฤดู ได้แก่ ฤดูร้อน อยู่ในช่วงเดือนมีนาคม – เดือนมิถุนายน อุณหภูมิเฉลี่ยตลอดปี 38.8 องศาเซลเซียส อุณหภูมิสูงสุดเฉลี่ย 40.3 องศาเซลเซียส ในเดือนเมษายน ฤดูฝน อยู่ในช่วงเดือนกรกฎาคม – เดือนตลาคม ปริมาณน้ำฝนต่อปีเฉลี่ย 940.934 – 1067.57 มิลลิเมตร ฤดูหนาวอยู่ในช่วงเดือนพฤศจิกายน – เดือนกุมภาพันธ์ อุณหภูมิเฉลี่ยต่ำสุดในเดือนกุมภาพันธ์ 11.9 องศาเซลเซียส
นอกจากนี้พื้นที่อำเภอ บ้านแท่น จังหวัดชัยภูมิยังมีป่าละเมาะทั่วไปและป่าโปร่ง ภูเขาสำคัญ คือ ภูเม็ง อยู่ทางทิศตะวันออก และภูตะเภา อยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ จึงทำให้อุณภูมิต่ำกว่าพื้นที่โดยรอบ อากาศเย็นและเหมาะสำหรับการเจริญเติบโตและให้ผลผลิตของส้มโอ ส่งผลให้เปลือกผิวของส้มโอทองดีบ้านแท่น มีผิวเรียบ สีเขียวอมเหลือง ต่อมน้ำมันละเอียด เมื่อแก่จัดเปลือกผิวค่อนข้างบาง เปลือกด้านในสีขาวและชมพู
ประวัติความเป็นมา
“ส้มโอทองดีบ้านแท่น” เริ่มมีการเพาะปลูกตั้งแต่ปี พ.ศ. 2527 โดยนายบุญมี นามวงศ์ ได้เดินทางไปดูงานที่สวนส้มโอ อำเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม พร้อมซื้อกิ่งพันธุ์ส้มโอทองดี มาปลูกบนที่ดินของตัวเองในหมู่บ้านหนองผักหลอด อำเภอบ้านแท่น จังหวัดชัยภูมิ ซึ่งเป็นที่ราบสูง บางส่วนเป็นที่ราบลุ่ม มีแหล่งน้ำชลประทานไหลผ่าน ผืนดินมีความอุดมสมบูรณ์ ส้มโอทองดี มีการปรับตัวเข้ากับสภาพภูมิอากาศและภูมิประเทศของพื้นที่ จนมีเอกลักษณ์พิเศษเฉพาะตัว เนื้อกุ้งสีขาวอมชมพู รสชาติกลมกล่อม หวานอมเปรี้ยว เนื้อฉ่ำ ไม่แฉะ ไม่มีรสขมและรสซ่า จึงมีการขยายพันธุ์ปลูกกันแพร่หลายมากยิ่งขึ้น ทำให้จังหวัดชัยภูมิ เป็นพื้นที่ผลิตส้มโอที่สำคัญของภาคคะวันออกเฉียงเหนือ เกษตรกรมีการรวมตัวกันเป็นกลุ่มเกษตรกรผู้ปลูกส้มโอทองดีบ้านแท่น ผลิตส้มโอที่มีคุณภาพดี ตรงตามที่ตลาดต้องการและสามารถส่งออกได้ สร้างรายได้เกษตรกรในพื้นที่ รวมทั้งมีการจัดตั้งโรงเรียนปลูกส้มโอขึ้น เพื่อให้เกษตรกรมีการแลกเปลี่ยนเรียนรู้เทคนิคในการผลิตส้มโอ มีการใช้เทคโนโลยีการผลิตที่แลกเปลี่ยนเรียนรู้กันภายในกลุ่ม ผลผลิตที่ได้มีมาตรฐานเป็นที่นิยมของผู้บริโภคและมีการจัดงาน “เทศกาลส้มโอหวานบ้านแท่น” ในช่วงเดือนสิงหาคมของทุกปี เพื่อประกวดและจำหน่ายผลผลิตของเกษตรกร รวมถึงส่งเสริมการขายส้มโอที่มีคุณภาพให้คนทั่วไปได้รู้จัก”ส้มโอทองดีบ้านแท่น”มากยิ่งขึ้น
