“ข้าวแต๋นลำปาง” (Lampang Khao Tan) หมายถึง ข้าวเหนียวทอดกรอบราดด้วยน้ำอ้อย ที่ผลิตในพื้นที่จังหวัดลำปาง ด้วยกรรมวิธีพิเศษตามภูมิปัญญาของชาวบ้านจังหวัดลำปาง
กระบวนการผลิต
วัตถุดิบ
(1) ข้าวเหนียวขาว พันธุ์กข.6 และข้าวก่ำ (ข้าวเหนียวดำ) ที่ปลูกในจังหวัดลำปางเป็นข้าวที่มีความหอม เหนียวนุ่ม เมล็ดใหญ่ เมื่อทอดแล้วจะกรอบพองตัวได้ดี
(2) น้ำอ้อย ที่ใช้หยอดหน้าข้าวแด๋น จะมีความหอมหวานและสดใหม่ ได้จากต้นอ้อยที่ปลูกในจังหวัดลำปาง
(3) น้ำแตงโม ที่ได้จากแตงโมพันธุ์กินรี ปลูกในจังหวัดลำปาง ซึ่งเอกลักษณ์ของข้าวแต๋นลำปางที่ผสมน้ำแตงโมลงในข้าวแต๋นเพื่อเพิ่มความหวาน หอม
(4) เกลือ ใส่เพื่อเพิ่มความเค็มเล็กน้อยให้แก่ข้าวแต๋น
(5) น้ำมันปาล์ม ใช้สำหรับการทอด
วิธีทำข้าวแต๋น
1. คั้นเนื้อแตงโม และกรองเอาแต่น้ำ ผสมงาดำใส่ลงในน้ำแตงโม คนให้เข้ากัน
2. แช่ข้าวสารประมาณ 1 คืน นึ่งข้าวให้สุก เทใส่ชาม เทน้ำแตงโมผสมงาดำลงในชามข้าวเหนียว คลุกเคล้า ให้เข้ากัน
ใส่ข้าวในถุงพลาสติกเพื่อเก็บความร้อน
3.กดข้าวลงในพิมพ์วงกลม แกะข้าวออกจากพิมพ์ นำข้าวแต๋นไปตากแดด 2 วัน
4.ทอดข้าวแต๋นในน้ำมันร้อนจัด หยอดด้วยน้ำอ้อยที่เคี่ยวจนเหนียว
ลักษณะภูมิประเทศ
จังหวัดลำปางมีพื้นที่เป็นแอ่งคล้ายกระทะ จึงทำให้อากาศร้อนอบอ้าวเกือบตลอดปี ฤดูร้อนร้อนจัดและหนาวจัดในฤดูหนาว มีอุณหภูมิเฉลี่ยสูงสุด 42.70 องศาเซลเซียส เฉลี่ยต่ำสุด 10.5 องศา ปริมาณน้ำฝนวัดได้ 1,467.80 มิลลิเมตร ภาวะอากาศที่ร้อนอบอ้าวตลอดทั้งปี ประกอบกับปริมาณฝนตกอยู่ในเกณฑ์ที่ต่ำกว่าจังหวัดอื่นทำให้จังหวัดลำปางเหมาะสำหรับการทำข้าวแต๋น เพราะข้าวแต๋นจะทอดให้พองตัวสวยงามเรียงเม็ด ไม่รัดตัว ต้องตากในอากาศที่ร้อนและแห้ง ดังสภาวะอากาศของจังหวัดลำปาง ประกอบกับภูมิปัญญาข้าวแต๋นของคนลำปาง โดยการใช้วัตถุดิบที่สำคัญ ได้แก่ ข้าวเหนียวขาว พันธุ์ กข.6 และข้าวก่ำ (ข้าวเหนียวดำ) รวมถึงน้ำอ้อยและน้ำแตงโม ที่ปลูกในจังหวัดลำปาง ซึ่งมีสภาพดินที่เหมาะต่อการปลูกข้าว พืช
ไร่ และพืชสวน
ประวัติความเป็นมา
ข้าวแต๋น เป็นข้าวเหนียวทอดกรอบราดด้วยน้ำอ้อย ที่ผลิตขึ้นในพื้นที่จังหวัดลำปางด้วยภูมิปัญญาชาวบ้านในจังหวัดลำปาง เป็นขนมโบราณของคนภาคเหนือทำเลี้ยงแขกงานมงคลต่างๆ งานขึ้นบ้านใหม่ งานแต่งงาน งานปีใหม่(สงกรานต์) งานพอยหลวง งานพอยลูกแก้ว(บวชเณร) ต่อมาจึงจำหน่ายเป็นของฝากจากจังหวัดลำปาง จนข้าวเด่นเป็นที่แพร่หลายและได้กลายเป็นสินค้าที่ขึ้นชื่อของชาวลำปางเนื่องจากรสชาติข้าวแด่นที่หอม กรอบ หวานอร่อย เพราะข้าวแต๋นลำปางได้เพิ่มความหอมหวานของน้ำแตงโม จึงทำให้ข้าวแต๋นลำปางมีความอร่อยและเป็นเอกลักษณ์ที่สำคัญของจังหวัดลำปาง ทั้งนี้พื้นที่การผลิดข้าวแต๋นลำปางครอบคลุมพื้นที่ของจังหวัดลำปาง
