“ดอกมะละกอ” เป็นส่วนหนึ่งของต้นมะละกอที่เราอาจจะไม่ได้ใส่ใจกันมากนัก แต่สำหรับเกษตรกรมือใหม่ที่สนใจจะปลูกมะละกอเพื่อเป็นการค้านั้น จำเป็นอย่างยิ่งที่ต้องศึกษาในรายละเอียด เพราะดอกมะละกอนั้นมีผลต่อผลผลิตของเราอย่างมาก เบื้องต้นเราต้องรู้กันก่อนว่า ต้นมะละกอในหนึ่งต้นจะมีทั้งดอกตัวผู้ ตัวเมีย และดอกสมบูรณ์เพศ
สังเกตดูนะว่าดอกยาวๆ เล็กๆ กลีบดอก 5 กลีบจะชิดกัน มีเกสรทั้งตัวผู้ ตัวเมีย คือดอกตัวผู้ ที่จะไม่ออกผลมะกอ ส่วนดอกตัวเมียจะมีก้านสั้นๆ โดยกลีบดอกทั้ง 5 กลีบจะแยกออกจากกัน ผลิดอกออกตรงข้อของต้น มีเกสรตัวเมียอย่างเดียว เกิดขึ้นตรงกลางดอกชัดเจน เมื่อเกิดเป็นผลมะละกอ จะได้มะละกอที่มีผลกลม สั้น ภายในผลจะมีเนื้อน้อย ส่วนดอกสมบูรณ์เพศหรือที่เราเรียกว่าดอกกะเทยนั้นแม้ว่าจะผลิออกบริเวณเดียวกันกับดอกตัวเมีย แต่ช่อดอกจะสั้นมากและกระจุกตัวอยู่ด้วยกันเป็นกลุ่ม ให้ผลผลิตจำนวนมากและเนื้อผลเยอะ รูปทรงของมะละกอยาวรี สวย สามารถส่งขายได้ทั้งผลดิบและผลสุก การบรรจุหีบห่อสามารถทำได้ง่าย ทำให้ไม่เกิดความเสียหายระหว่างการขนส่ง
การปลูกมะละกอเพื่อให้ได้ผลผลิตสูงนั้น ก่อนจะเข้าสู่กระบวนการคัดเพศ เราต้องเริ่มต้นจากการปลูกด้วยเมล็ดในถุงเพาะหรือจะปลูกลงบนแปลงดิน หลุมละ 5 เมล็ด เมื่อต้นมะละกองอกขึ้นมา ให้เราเลือกเฉพาะต้นที่มีดอกเล็กเรียวไว้เพียงหลุมละ 1 ต้น แล้วทำการตัดถอนต้นที่เหลือทิ้ง เพื่อป้องกันไม่ให้มะละกอต้นอื่นแย่งธาตุอาหารจากต้นที่มีดอกสมบูรณ์เพศ แต่หากพบว่าใน 1 หลุมนั้นไม่มีต้นที่ดอกสมบูรณ์เพศเลย ให้เกษตรกรทำการปลูกซ่อม โดยใช้เมล็ด 5 เมล็ดต่อหลุมเช่นเดิม แค่นี้เราก็จะได้ต้นมะละกอที่ให้ผลผลิตสูงและมีคุณภาพตรงตามที่ตลาดต้องการแล้ว
เมื่อคัดได้ต้นมะละกอที่ให้ดอกกะเทยแล้ว เราจะใช้เวลาประมาณ 8 เดือน จนมะละกอออกดอกแล้วใช้ผ้าขาวบางห่อดอกกะเทยไว้ ป้องกันการผสมพันธุ์ข้ามไปกับต้นใกล้เคียง เมื่อดอกสมบูรณ์เพศมะละกอได้ผสมเกสรกันเองในดอกเดียวกันแล้ว จะให้ผลมะละกอตามสายพันธุ์ที่มีคุณภาพ ให้เรานำเมล็ดมะละกอจากผลสุกมาใช้เป็นเมล็ดพันธุ์ในการเพาะปลูกครั้งใหม่ โดยเฉลี่ยแล้วจะทำให้เราได้ต้นมะละกอที่มีดอกสมบูรณ์เพศถึงร้อยละ 70 เป็นเกร็ดเล็กๆ น้อยๆ ที่ผ่านการทดลองมาจากเกษตรกรที่ลองสนามปลูกจริงมาแล้ว และได้ผลผลิตที่ดี เกษตรกรท่านใดจะปลูกมะละกอเพื่อการค้า ควรจะหาข้อมูลเรื่องของดอกมะละกอไว้ด้วย
