“เงาะโรงเรียนนาสาร” เป็นผลไม้ของดีขึ้นชื่อของ อำเภอบ้านนาสาร จ.สุราษฎร์ธานี
“บ้านนาสาร” เป็นพื้นที่ที่มี “ทรัพย์ในดิน” ใต้พื้นดินอุดมไปด้วยแร่ธาตุ
“เงาะโรงเรียนนาสาร” มีชื่อมาจากสถานที่ต้นกำเนิดของเงาะ คือ โรงเรียนนาสาร ซึ่งตั้งอยู่ที่ ตำบลนาสาร อำเภอบ้านนาสาร จังหวัดสุราษฎร์ธานี เป็นโรงเรียนประถมศึกษา สังกัดกรมสามัญศึกษา กระทรวงศึกษาธิการ เงาะต้นแม่พันธุ์มีเพียงต้นเดียว ปลูกด้วยเมล็ดเมื่อ พ.ศ. 2469
ผู้ปลูกเงาะต้นแม่พันธุ์นี้ เป็นชาวจีนสัญชาติมาเลเซีย ชื่อ นายเค หว่อง (Mr. K Wong) มีภูมิลำเนาเดิมอยู่เมืองปีนัง ประเทศมาเลเซีย เข้ามาทำเหมืองแร่ดีบุกที่หมู่บ้านเหมืองแกะ ตำบลนาสาร ตั้งอยู่บนฝั่งคลองฉวาง ตรงข้ามกับที่ตั้งของโรงเรียนนาสารในปัจจุบัน
นายเค หว่อง ได้ซื้อที่ดินริมทางรถไฟด้านทิศตะวันตก จำนวน 18 ไร่ สร้างบ้านพักของตนและได้นำเมล็ดพันธุ์เงาะจากปีนังมาปลูกทางทิศเหนือของบ้านทั้งสิ้น 4 ต้น (ขณะนี้เงาะพันธุ์นี้ที่เมืองปีนังสูญพันธุ์แล้ว) แต่มีเพียงต้นที่สองเท่านั้นที่มีลักษณะพิเศษ เมื่อสุกแล้วรสชาติหวาน หอม เนื้อกรอบ เปลือกบาง เงาะต้นนี้ก็คือ “เงาะพันธุ์โรงเรียน”
ต่อมา พ.ศ. 2479 เมื่อ นายเค หว่อง เลิกกิจการเหมืองแร่กลับเมืองปีนัง ได้ขายที่ดินผืนนี้พร้อมบ้านพักแก่กระทรวงธรรมการ (กระทรวงศึกษาธิการในปัจจุบัน) ทางราชการจึงปรับปรุงให้เป็นอาคารเรียนและย้ายโรงเรียนนาสารจากวัดนาสารมาอยู่ที่อาคารแห่งนี้ เมื่อ 17พฤศจิกายน พ.ศ. 2479 แต่เงาะพันธุ์โรงเรียนก็ไม่ได้แพร่หลาย เนื่องจากการส่งเสริมด้านการเกษตรไม่ดีพอ และทางโรงเรียนสงวนพันธุ์ไว้ ไม่ให้แพร่หลาย
ในระหว่าง พ.ศ. 2489-2489 มีผู้ตอนกิ่งไปขยายพันธุ์ได้เพียง 3-4 รายเท่านั้น สาเหตุที่สงวนพันธุ์น่าจะเนื่องมาจากกลัว “ต้นแม่พันธุ์” จะตาย
ต่อมาปี พ.ศ. 2499 นายคำแหง วิชัยดิษฐ์ ได้ย้ายมาดำรงตำแหน่งครูใหญ่โรงเรียนนาสาร และพิจารณาแล้วว่า เงาะต้นนี้เป็นเงาะพันธุ์ดี ควรให้มีการขยายพันธุ์อย่างแพร่หลาย จึงอนุญาตให้คนทั่วไปตอนกิ่งแพร่พันธุ์ได้
พ.ศ. 2512 พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ได้เสด็จจังหวัดสุราษฎร์ธานี นายชัช อุตตมางกูร ผู้นำชาวสวนเงาะได้ทูลเกล้าฯถวายผลเงาะโรงเรียน ขอพระราชทานชื่อพันธุ์เงาะนี้เสียใหม่ ทรงมีพระราชดำรัสว่า “ชื่อเงาะโรงเรียนดีอยู่แล้ว” ตั้งแต่นั้นมา เงาะพันธุ์นี้จึงได้ชื่อว่า เงาะโรงเรียน อย่างเป็นทางการ และเพื่อความเป็นเอกลักษณ์อย่างหนึ่งของจังหวัดสุราษฎร์ธานี จึงได้จัดงาน วันเงาะโรงเรียน ขึ้นเป็นประจำในช่วงเดือนกรกฎาคมถึงสิงหาคมของทุกปี
สำหรับลักษณะเด่นของ “เงาะโรงเรียนนาสาร” ผลเงาะจะมีทรงค่อนข้างกลม ขนดก เปลือกบาง เนื้อแห้งไม่แฉะ รสชาติหอม หวาน เนื้อร่อนออกจากเมล็ด ทำให้เป็นที่นิยมรับประทานและเป็นที่ต้องการของตลาดทั้งภายในและต่างประเทศ
และที่สำคัญ “เงาะโรงเรียนนาสาร”ยังได้รับการขึ้นทะเบียนสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ จากกรมทรัพย์สินทางปัญญา กระทรวงพาณิชย์ (Geographical Indications หรือ GI) ตั้งแต่ปี 2561 ปัจจุบันมีเกษตรกรที่ได้รับ (GI) 224 ราย รวมพื้นที่ปลูก 2,142 ไร่
“เงาะโรงเรียนนาสาร ” ส่วนใหญ่ร้อยละ 60 เกษตรกรส่งขายตลาดหลักที่สำคัญ อาทิ ตลาดไท ตลาดสี่มุมเมือง รองลงมาร้อยละ 30 ส่งขายให้กับสหกรณ์ของจังหวัดร้อยเอ็ด จังหวัดบุรีรัมย์ จังหวัดขอนแก่น และจังหวัดเชียงใหม่ และอีกร้อยละ 8 ส่งออกไปยังตลาดต่างประเทศ ได้แก่ จีน และสิงคโปร์ ส่วนที่เหลืออีกร้อยละ 2 ส่งขายในจังหวัดสุราษฎร์ธานี และจังหวัดใกล้เคียง
ทั้งนี้เงาะจะออกดอกช่วงเดือนกุมภาพันธ์ – มีนาคม ผลผลิตจะออกสู่ตลาดช่วงเดือนมิถุนายน – สิงหาคมของทุกปี และจะออกมากสุดในเดือนกรกฎาคม
