ตามมติคณะรัฐมนตรีเมื่อวันที่ 9 ตุลาคม พ.ศ.2527 ที่กำหนดให้วันที่ 26 กุมภาพันธ์ ของทุกปี เป็น “วันสหกรณ์แห่งชาติ” หลังประเทศไทยโดยนโยบายแห่งรัฐเห็นสมควรนำวิธีการสหกรณ์เข้ามาช่วยพัฒนาประเทศให้ประชาชนได้หลุดพ้นจากความยากจนโดยเฉพาะเกษตรกร
ทั้งนี้ สืบเนื่องมาจากพระราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยาลงกรณ พระบิดาแห่งการสหกรณ์ไทย ได้ทรงส่งเสริมให้ก่อตั้งสหกรณ์แห่งแรกขึ้นในประเทศไทย คือ สหกรณ์วัดจันทร์ ไม่จำกัดสินใช้ ที่ ต.วัดจันทร์ อ.เมือง จ.พิษณุโลก และทรงเป็นนายทะเบียนสหกรณ์ รับจดทะเบียนเป็นสหกรณ์แห่งแรก เมื่อวันที่ 26 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2459 ตามรูปแบบสหกรณ์ เครดิตแบบไรฟ์ไฟเซน ที่ได้รับความสำเร็จ มาแล้วใน อินเดียและพม่า หลังทั้งสองประเทศนี้ได้ส่งคนไปศึกษาวิชาสหกรณ์จากประเทศเยอรมนี
ทว่าการดำเนินงานสหกรณ์ในระยะแรกเป็นไปอย่างช้า ๆ เมื่อเป็นที่ประจักษ์ว่าสหกรณ์เป็นแนวทางที่สามารถช่วยเหลือเกษตรกรในการประกอบอาชีพและจัดทำได้สำเร็จ จึงประกาศใช้”พระราชบัญญัติสหกรณ์ พ.ศ.2471 ทว่าหลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475 กิจการสหกรณ์ได้ขยายตัวอย่างรวดเร็ว ผลจากรัฐบาลมีนโยบายส่งเสริมในกิจการสหกรณ์ ทำให้มีการจัดตั้งสหกรณ์ประเภทต่าง ๆ ขึ้นมา อาทิ สหกรณ์ออมทรัพย์ สหกรณ์ที่ดิน ร้านสหกรณ์ เป็นต้น
ต่อมารัฐบาลสมัยจอมพล ป. พิบูลสงคราม จึงได้ขยายงานสหกรณ์จากระดับกรมขึ้นมาเป็นระดับกระทรวง ทว่าหลังจากปี 2497 อัตราการขยายตัวของสหกรณ์ลดลง ผลจากการมีการขยายตัวอย่างรวดเร็วของสหกรณ์มาก่อน จนไม่สามารถจะดูแลให้ทั่วถึง ในที่สุดกระทรวงสหกรณ์ก็ถูกยุบไปรวมกับกระทรวงการพัฒนาการแห่งชาติ เพราะขาดกำลังเจ้าหน้าที่ที่มีประสิทธิภาพ
การเปลี่ยนแปลงของสหกรณ์ หลังมีการยุบกระทรวงพัฒนาการแห่งชาติ เมื่อวันที่ 30 กันยายน 2515 มีผลทำให้กรมสหกรณ์ที่ดิน กรมสหกรณ์พาณิชย์และธนกิจ และสำนักงานปลัดกระทรวงพัฒนาการแห่งชาติเดิม ถูกยุบมารวมเป็น “กรมส่งเสริมสหกรณ์” เพียงกรมเดียวในปัจจุบัน ส่วนกรมตรวจสอบบัญชีสหกรณ์ยังคงอยู่ในฐานะเดิม เพราะงานตรวจสอบบัญชีเป็นงานอิสระ
ปัจจุบัน (ข้อมูล ณ ปี 2566) มีสหกรณ์ภาคการเกษตรและนอกภาคการเกษตรที่ยังดำเนินงานอยู่ 6,225 แห่ง สมาชิกสหกรณ์ทั้งประเทศ จำนวน 11,447,405 คน อยู่ในสหกรณ์ภาคการเกษตรมากที่สุด ร้อยละ 55 รองลงมาคือสหกรณ์ออมทรัพย์ร้อยละ 25.6% ของจำนวนสมาชิกทั้งหมด นอกจากนี้มีสินทรัพย์รวมทั้งสิ้น 4.4 ล้านล้านบาท โดยกรมส่งเสริมสหกรณ์จะเร่งยกระดับความเข้มแข็งของสหกรณ์ในแต่ละชั้นให้เพิ่มมากขึ้น และจะเดินหน้าพัฒนาสหกรณ์ทั่วประเทศ ให้เป็นองค์กรที่มีคุณภาพ สามารถดำเนินงานเพื่อประโยชน์ของสมาชิกอย่างแท้จริง
นายวิศิษฐ์ ศรีสุวรรณ์ อธิบดีกรมส่งเสริมสหกรณ์ เผยว่า สหกรณ์ในประเทศไทยมีความเจริญก้าวหน้าต่อเนื่องมาโดยตลอด โดยเฉพาะการขยายตัวและเติบโตในด้านทุนดำเนินงาน สามารถช่วยสร้างคุณภาพชีวิตที่ดีให้กับสมาชิกปัจจุบันรัฐบาลเองมีหลายนโยบายที่ดำเนินการผ่านกรมส่งเสริมสหกรณ์ไปสู่สหกรณ์ต่าง ๆ ไม่ว่านโยบาย ”ตลาดนำ นวัตกรรมเสริม เพิ่มรายได้” ซึ่งกรมส่งเสริมสหกรณ์ได้นำมาขับเคลื่อนในโอกาสครบรอบ 108 ปีสหกรณ์ไทยด้วย
“พลังของภาคประชาชนภายใต้สหกรณ์จะเป็นกลไกสำคัญในการสร้างคุณภาพชีวิตที่ดีให้กับเขาเอง เพราะสหกรณ์มีลักษณะการดำเนินงานโดยสมาชิกเป็นทั้งเจ้าของและเป็นผู้ใช้บริการจากสหกรณ์ด้วยเช่นกัน ดังนั้น สหกรณ์จะต้องดำเนินงานด้วยความโปร่งใสและยึดหลักธรรมาภิบาล เพื่อให้สมาชิกได้มีส่วนร่วมในการดำเนินธุรกิจกับสหกรณ์เพิ่มมากขึ้น และตั้งเป้าหมายว่านับจากนี้ไป สมาชิกไม่น้อยกว่าร้อยละ 70 จะเข้ามาใช้บริการจากสหกรณ์ ทั้งการจัดหาสินค้ามาจำหน่าย ธุรกิจรวบรวมและแปรรูปผลผลิตการเกษตร ธุรกิจสินเชื่อและออมทรัพย์ สมาชิกทุกคนถือหุ้นในสหกรณ์ เมื่อกำไรเกิดขึ้นก็จะแบ่งปันกลับคืนสู่สมาชิกและมุ่งเน้นการช่วยเหลือซึ่งกันและกัน ในโอกาสครบรอบ 108 ปีสหกรณ์ไทยเราก็จะขับเคลื่อนไปในทิศทางนั้น” อธิบดีกรมส่งเสริมสหกรณ์ กล่าวย้ำ
อย่างไรก็ตาม สำหรับกิจกรรมเนื่องในโอกาสครบรอบ 108 ปีสหกรณ์ไทย ในวันที่ 26 กุมภาพันธ์ 2567 นี้ ขบวนการสหกรณ์ในแต่ละจังหวัดทั่วประเทศจะร่วมกันทำบุญ จัดกิจกรรมสาธารณะประโยชน์ จำหน่ายสินค้าสหกรณ์และแข่งกีฬาสร้างความสัมพันธ์กันในชาวสหกรณ์ สำหรับในส่วนกลางนั้น ช่วงเช้ามีพิธีสงฆ์ทำบุญตักบาตร และวางพานพุ่มสักการะพระอนุสาวรีย์ พระราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยาลงกรณ พระบิดาแห่งการสหกรณ์ไทย บริเวณหน้ากรมส่งเสริมสหกรณ์ เทเวศร์ จากนั้นจะมีเวทีเสวนาทางวิชาการขบวนการสหกรณ์ไทยและการจำหน่ายสินค้าของสหกรณ์ต่าง ๆ ณ สำนักสันนิบาตสหกรณ์แห่งประเทศไทย ถนนพิชัย เขตดุสิต กรุงเทพฯ โดยมี ร้อยเอกธรรมนัส พรหมเผ่า รัฐมนตรีว่าการกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ เป็นประธานในพิธี
